Сұхбат Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Махамбет Әбжанды ұстауға төрт күн қалғанда алынды.
Интервьюер өмірінің жиырма жылын әлеуметтік, саяси, қоғамдық жұмыстарға арнаған журналистпен бүгінгі саяси жүйе, журналистік принцип, инсайдерлердің мүддесі, романтизм мен рационализм жайында, түрмедегі өмір мен қорқыныш жайында әңгімелесті. Ол кезде оқиғаның бұлай өрбейтінін ешкім білмеді.
Мақпал Мейірбекқызы: Өткен аптада ғана журналистер күні өтті. Көл көсір комплимент естіген, орден, медаль таққан, әдемі нөлдердері бар конверттерге ие болған әріптестеріңізге қалай қарадыңыз? Қызығып па, әлде қызғанып па?
Махамбет Әбжан: Қызғаныш болған жоқ. Бірақ маған бір дүние қызық. Сенат пен Мәжіліс жыл сайын осы күнге орайластырып байқау өткізеді. Сол конкурста жеңімпаздарды қандай критерийлерге қарап анықтайды екен?
М.М: Сіз өз жұмысыңызды ұсынған бе едіңіз?
М.Ә: Депутаттарды парламент қабырғасында ұстап алып тосын сұрақтар қоятын видеоларым бар ғой. Былтыр солардың барлығын біріктіріп, ұсындым. Сыйлық тұрмақ, ешқандай жауап та берілген жоқ. Толық «игнор» болды ғой. Содан биыл қатысудың қажеті жоқ екенін түсіндім. Бірақ сол байқауда үздік болған материалдардың мазмұнын сараптап көргім келеді. Айтпақшы, сол кезде мәжілістің спикері Нұрлан Нығматуллин менің жұмысымды мақтап, егер қазылар комиссиясының құрамында болғанда саған дауыс беретін едім, деген.
М.М: «Қарапайым» депутаттардың «мазаларын алғандай», Нығматуллинді де телефонға түсіріп, провокациялық сұрақтың астына алған кезіңіз болды ма?
М.Ә: Мен депутаттарды карантин болғандықтан даладан ұстап алатын едім ғой. Ал Нығматуллиннің кіретін есігі басқа болды ма, көзіме түспеуші еді. Бір рет қана парламенттің ішінде кетіп бара жатқанда алдынан шығып түсіруге ұмтылып едім, қасындағы күзетшілері телефонымды тартып алды. Сонда да артынан қалмай лифтіге бірге кірдім. Ол маған диктофонсыз, телефонсыз біраз әңгімелер айтып берді. «Келесі жолы міндетті түрде камера алдында сұхбат беремін», деп уәде берген. Әлі де болса, сөзінде тұратын шығар деп үміттеніп жүрмін.
М.М: Неге сіздің телеграмм каналыңызда шенеуніктер күлкілі, ұсқынсыз боп көрінеді?
М.Ә: Біріншіден, өздері мені көргеннен қашқысы келіп тұрады. Қипақтап кетеді. Екіншіден, мен олардың жиналыстарда телефон шұқылап, жеке шаруаларымен айналысып отырғандарын түсіріп аламын. Сол үшін күлкілі боп көрінеді.
М.М: «Сен қанша жерден мықты маман, жақсы адам болсаң да, журналист провокатор болса сені не ақымақ, не «демон» қылып көрсетеді», деп бір саясаткер шағымданған еді. Сіз осы пікірмен келісесіз бе?
М.Ә: Менің өз аудиториям бар. Олардың ішінде саясаткерлерге провокациялық сұрақтарды қойғысы келетін адам көп. Азық-түліктің, газ бен жанармайдың бағасы, Назарбаев әулетінің биліктен кетуі, ол жаққа Тоқаевтың туыстарының келуі т.с.с. актуалды сұрақтарды қойғанымды қалайды. Халықтың атынан қойылған сұрақтар провокация болып көрінуі мүмкін. Дегенмен оны өмірлік маңызды сауалдар деп қабылдау қажет. Ал қалай жауап беру шенеуніктің өз еркінде. Мысалы бір-екі күн бұрын Мәди Ахметовке шымбайына бататын сұрақтар қойдым. Дөрекі сөздер айтқан жоқ. Өзін өте мәдениетті ұстады
М.М: Олар өз ойларын ашық білдіре алмайды. Ойларын ашық білдіре алмағандықтан өтірік айтады. Өтірік айтқаннан кейін қобалжиды. Қобалжығаны, сасқалақтағыны күлкілі көрінеді. Бұл менің субъективті версиям. Неге біздің саясаткерлер көп өтірік айтады?
М.Ә: Нұржан Әлтаев депутат боп жүргенде өткір шындықты айтқаннан кейін мандатынан айырылды. Басқа депутаттар Әлтаевтың күнін кешпес үшін оның «қателігінен» сабақ алды.
М.М: Сіз Әлтаевты саяси жоба емес, тәуелсіз оппозиционер деп ойлайсыз ба?
М.Ә: Жоба ма, жоқ па, ол жағын тап басып айта алмаймын. Жоғарыда отырған шенеуніктер маған «Әлтаевты қаралап мақала жаз», деп ақша ұсынған. Басқа блогерлерге де сондай тапсырыс түсіпті. Ол Ақорданың емес, олигархтардың жобасы шығар. «Жоба» деген сөз маған ұнамайды. Олигархтардың адамы болуы мүмкін.
М.М: Қандай айырмашылық бар? Ақорданың жобасы болса да, олигархтың адамы болса да бәрібір тәуелсіз саясаткер емес қой.
М.Ә: Саяси бәсеке үшін жақсы. Мүмкін ол қаңтарға дейін бір кланда болып, олар саяси сахнадан кеткеннен кейін өз алдына оппозиционерге айналған шығар.
М.М: Орысша айтқанда «все тайное становится явным». Әзірге шындық Әлтаевқа ғана аян. Жоғары жақтан біреуді қаралау үшін тапсырыс көп түсе ме?
М.Ә: Жанболат Мамайға да қарсы заказдар болды. Оппозицияда жүрген азаматтарға қарсы тапсырыстар түседі.
М.М: Адресат?
М.Ә: Жоғары жақтағы адамдар. Аттарын айтудан аулақпын.
М.М: Неге?
М.Ә: Өйткені ол адамдардан мен инсайд алып отырамын. Қазір оларды әшкерелесем, ертең маған ақпарат жібермей қояды.
М.М: Олар құпия ақпаратты сізге не үшін береді? Ол мәліметтерді қалай тексересіз? Тағы бір сұрақ. Сізді өздерінің соғыстарына пайдаланып жатыр деп ойламайсыз ба?
М.Ә: Мен екі-үш ақпарат көзінен тексеремін ғой. Қазір мен телеграм арнама Назарбаевтар туралы ақпарат беріп жатырмын. Мүмкін саяси топ әдейі беріп отыруы мүмкін. Бірақ кез келген компромат халыққа пайдалы деп ойлаймын.
М.М.: Журналистердің саясаткерді билікте отырған кезде әбден мақтап, қолынан билігі кеткенде жарысып жамандауы ұят емес пе?
М.Ә: Ұят емес деп ойлаймын. Өз басым жас оппозиционер болып жүргенде Назарбаевты сынап жүретін едім. Өкінішке қарай,ол кезде интернет әлі дамымағандықтан инсайд ақпарат келмеді ғой. Ал қазір қолында билігі бар адамды кемшілігі болса көрсету керек деп ойлаймын. Президент Тоқаев туралы ешқандай инсайд жоқ. Келсе жариялайтын едім. Себебі біз оны екінші Назарбаевқа айналдырмауымыз керек.
М.М: Сіз әйгілі шахматшы Бибісара мен федерация арасында дау туралы пост жаздыңыз. Мұнда сіз инсайд ақпаратқа сүйеніп, Бибісараның анасын ақшаны жақсы көреді деп айыптадыңыз. Постыңыз федерация мен министрліктің тапсырысына ұқсады. Неге Бибісараның анасымен хабарласып, екінші жақтың пікірін бермедіңіз?
М.Ә: Сырттан солай көрінуі мүмкін. Бірақ Бибісараның анасы маған өзі хабарласқанда ол кісінің де позициясын жариялайтын едім.
М.М: Махамбат, обьективті журналист өзі хабарласуға міндетті ғой.
М.Ә: Мүмкін сіздікі дұрыс шығар. Бірақ менің әр ньюсмейкерге хабарласуға уақытым жоқ. Өзі хабарласса, пікірін жариялайтын едім.
М.М: Көп әріптес қатты айтсам кешірсін, «сатылып» жатқанын көріп отырмыз. Әрқайсының бағасы әрқалай. Біреу лауазымды қызметке отыру үшін, немесе сол қызметті сақтау үшін, біреу тұрақты түрде тендер алу үшін, тапсырыстарға қол жеткізу үшін, біреу жылына бірнеше рет орден, медаль тағу үшін қызмет етеді. Сіз қандай жағдайда билікпен компромисске келуіңіз мүмкін? Бір мықты журналист «егер балаларым ауыр халде жатып, оған биліктің ресурсы қажет болған жағдай ғана мен оларға «сатыламын» деп жауап бергені еді. Сіз ойландыңыз ба?
М.Ә: Мен билікке өзімнің әлсіздігімді, кемшілігімді көрсеткім келмейді. Себебі олар менің әлсіз тұсымды біліп қойса өзіме қарсы пайдалануы мүмкін ғой. Сол кезде мен де компромисске баруыма тура келеді.
М.М: Билік эстеблишментіне қызмет ететін әріптестер өздерін қауіпсіз, ал либерал журналистер өздерін қорғансыз сезінетін сияқты. Бұл менің субьективті пікірім. Сіз қалай ойлайсыз?
М.Ә: Өзім үшін жауап берейін. Депутаттарды қанша сынадым. Бірақ олардан әзірге қауіп төнген жоқ. Мысалы, кеше Қошановтың алдын кес — кестеп жүріп, қалаған сұрағымды қойдым. Нығматуллиннің кезіндегідей телефонымды ешкім тартып алмады.
М.М: Сұрағымды сәл түсінбеген сияқтысыз. Бірнеше жыл бұрын бір саясаттанушы ағамыз (қазір депутат) инсульт алған кезде, Аида Ғалымқызы шұғыл қимылдап, ең жақсы ауруханаға жатуына көмектесті. Сапалы медициналық көмек алған жаңағы азамат аяққа тұрғаннан кейін Балаеваға да, дәрілгерлерге де алғыс білдірді. Либерал журналистердің басына күн түссе билігі бар тұлғалардан көмек сұрай алар ме екен?
М.Ә: Жақында болған жағдай. Менің кішкентай қызым науқастанып қалғаны туралы әлеуметтік желідегі парағыма жаздым. Жоғарда отырған бірнеше шенді телефон соғып, көмектерін ұсынды. Шын таң қалдым және қатты риза болдым. Меніңше, биліктегілер пропагандамен айналысатын журналистерді де, тәуелсіз журналистерді құрметтейді, деп ойлаймын. Барлығына бірдей қарайды.
М.М: Егер мемлекеттік жүлделерді Мақсат Толықбаймен бірге Дархан Әбдік, Вадим Борейко, Қасым Аманжол сияқты журналистер алса, мен сіздің ойыңызбен келісетін едім.
М.Ә: Олар тәуелсіз журналистке адами тұрғыда көмек көрсете алады. Сауап үшін шығар. Ал мемлекеттік марапатты халық алдында табыстау саяси шешім боп саналады. Одан кейін біз Демократия бар, сөз бостандығы шектелмейді, тәуелсіз журналистерге жол ашық екен деп түсінуіміз мүмкін. Ал бұл әзірге оларға қажет емес. Бірақ Қазақстанда қаңтардан кейін сөз бостандығы бұрынғымен салыстырғанда жоғарылады. Оны тәуелсіз БАҚ-ның көбейгенінен білуге болады.
М.М: Либерал журналист сөз бостандығын шектейтін жүйемен ғана емес, өз қорқынышымен де күреседі. Сіз өз қорқынышыңызды қалай жеңіп жүрсіз?
М.Ә: Мен он тоғыз жасымнан бастап, үш жыл радикалды оппозицияда жүрдім. Сол үшін сотталып, сонша жыл түрмеде отырдым. Ол жақта көрген қиындықтан кейін өткір мақала жазудан, ыңғайсыз сұрақ қоюдан, қысқасы журналист ретінде жұмыс істеуден қорықпайтын болдым. Менің ол кездегі оппозициялық риторикам мен қазіргі сөздерімді салыстыруға келмейді.
М.М: Сіздің он тоғыз жасыңызда алпыс—жетпіс жастағы саясаткерлердің қателерін көретін, оны қалай түзеудібілетін потенциалыңыз болды ма? Радикалды оппозицияға романтик боп келдіңіз бе, әлде үлкен адамдар тартты ма?
М.Ә: Он тоғыз жасымда ЕНУ- да бірге оқитын достарыммен «Саясаттанушылар клубын» құрған едік. Сол жаққа елдегі партиялардың басшыларын шақырып жүрдік. Кезек коммунистік партияға келді. Марқұм Серікболсын Әбділдин мен Борис Сорокин деген екі депутатпен кездесу өткізгеннен кейін бізге университеттің әкімшілігі тарапынан қысым көрсетілді. Мемлекеттік оқу орнына оппозиционерлерді шақырғанымыз үшін кінәлі болдық. Ол жиынға көрермен ретінде қатысқан студенттердің тізімін беруімді талап етті. Мен бермеген соң, оқудан шығарып жіберді. Одан кейін сол Әбділдин, Сорокин ағаларымыздың қоғамдық көмекшісі болып орналасып, «Қазақстанның отаншыл жастары» деген ұйым құрдым. Алдымен Білім министрі Күлекеевтің отставкасын талап еткен жұмсақ оппозиция болдық. Содан кейін Назарбаевтың өзін қорықпай сынайтын радикалды оппозицияға айналып кеттік. Сол кездегі ДВК-ның мүшелері, Ғалымжан Жақияновтар түрмеге түскенде біздің елдегі оппозицияның бірікпейтінін, шын мәнінде қорқақ екенін білдім. Олар билікке баруды ойламайтынын түсіндім.
М.М: Сіз жиырма жасыңызда Қырғызстанға қашып, ол жақта Бакиевтен саяси баспана сұрапсыз. Алайда ресми Бішкек сізді Қазақстанға қайтарды. Жалпы түрмеде қанша жыл отырдыңыз?
М.Ә: Жалпы бес жыл, бірнеше күн. Алдымен үш жыл, содан соң екі жыл. Жер митингісіне шыққан кезде он сегіз күндей отырдым- ау, деймін.
М.М: Тәуелсіз журналисттің көбісі жазықсыз сотталудан, түрмеге қамалудан қорқатын сияқты. Ол жаққа бірінші рет түскен журналист өзін қалай сақтау керек?
М.Ә: Өз басым бірінші рет түрмеге отырған кезде ол жақта да оппозиционер болып жүрдім. Бір авторитетный ұрыны құтқарамыз деп бас көтердік. Таяқ жедім. «Қашып кету қаупі жоғары», деген статус берді. Физикалық та, моральдық та, психологиялық та қысым көріп, қатты қиналдым. Жарты жыл дәретханаларды жудым. Екінші рет түрмеге түскенде олардың ережесіне бағынып, тезірек шығу керек деген оймен жүрдім. Соның арқасында дәретхана тазалайтын жұмыс емес, газет шығаратын шағын редакцияны дөңгелеттім. Нәтижесінде мерзімінен бұрын босадым.
М.М.: Егер саяси белсенді шын мәнінде үлкен идея үшін, халықтың қамы үшін сотталған болса, ол азаматтық қоғамның қолдауын күтеді деп ойлаймын. Сіз қамалғанда ананыңыздың «адвокатқа ақша таба алмай жатырмын», деп жазғанын оқыдым. Сол кезде қандай күйде болдыңыз?
М.Ә: Өзіңді ақымақ сезіндің бе, деп сұрағыңыз келіп тұр ғой. Иә, солай болды. Құқық қорғаушы ретінде адамдарға баспана алуға көмектескенім үшін жала жабылып екінші рет түрмеге отырдым. Сол кезде әйелім күйініп «сен үш жүз адамға көмек көрсеттің. Ал сенің сотыңа он-он бес-ақ адам келіп жүр.Қалған адамдар үйлерін алып алған соң, сені ұмытып кетті. Сенің жақындарын ғана қиналып жатыр», деп жазды. Сол кезде санам сілкінді. Приоритеттерім өзгерді. Бұдан былай алдымен халықтың проблемасын емес, отбасымның жағдайын ойлаймын деп өзіме сөз бердім. Балалықты, романтиканы қойып, өмірге салқын ақылмен қарау керектігін түсіндім. «Халық маған көмектеседі, құтқарады», деген максималистік сенім болмау керек, деп ойлаймын.
Жаңағы сіздің «қандай жағдайда билікпен компромисске келетін едіңіз», деген сұрағыңыздың жауабы табылған сияқты. Егер төртінші рет түрмеге түсу қаупі туса, мен оның алдын алуға тырысатын шығармын. Билік абақтыдан құтқарамын десе, олармен компромисске келетін едім. (сәл ойланып) Бірақ келмеуім де мүмкін. Түрмеге қайтіп түспеймін деп үміттенемін.
М.М.: Осы сұхбатқа дайындалып жатқанда сіз туралы басқа журналистерден сұрадым. Мақтағандар да, сынағандары да болды. Біреуі «ол бес жыл бойы түрмеде әбден қиналды. Соның салдарынан оған қазір ешнәрсе, ешкім ұнамайды. Ұнауы мүмкін де емес. Оның бэкграунды обьективті журналист болуға жол бермейді», деп айтты. Сөзінің жаны бар ма?
М.Ә: Мәселе кімнің айтқанында. Білмеймін. Әр журналист өзін обьективтімін деп есептейтін сияқты. Мен де солардың қатарындамын. Бейтарап болуға тырысып жүрмін.
М.М: Жоқ, біз барлығымыз іштей қай кезде халыққа өтірік айтқанымызды, қай кезде ақпаратты объективті жеткізгенімізді жақсы білеміз. Білсек те оны ешқашан мойындамаймыз.
М.Ә: Кей кезде эмоцияға ерік беріп, субьективті мақала жазып кететін кездерім болады. Бірақ кейін ондай жазбаларды не түзеймін, не өшіріп тастаймын. Егер менің елімнің билігі жақсы жұмыс істесе, коррупция жойылса, қаңтар шындығы айтылса, мен оны мақтауға дайынмын. Егер ертең Президент саяси тұтқындарды босатуға бұйрық берсе мен ол кісіні қолдап мақала жазатын едім.
М.М.: Қаңтар оқиғасының алғашқы күндерінде сіз митингте тұрып, «Дождь» телеарнасының бас редакторы Тихон Дзидкомен тікелей байланысқа шықтыңыз. Бір жарым минутқа созылған сөзіңізде Нұр-Сұлтанды Астана деп айттыңыз. Содан соң «қарулы күштерден халыққа тиіспейміз деген хабарлама келіп жатыр» мәлімдедіңіз. «Жақын арада полиция халықтың жағына шығады деп үміттенемін» деп сөзіңізді аяқтадыңыз. Сол түні көп күттірмей, полиция сіздің үйіңізге келді. Бұған тікелей эфирде айтқан қай сөзіңіз түрткі болды?
М.Ә: Полиция халықтың жағына шығады деген сөзім ұнамады. Қылмыстық іс ашылды. Тергеуші бұл ақпаратты кім бергенін білгісі келді. Біріншіден, анонимді хабарламаның авторын айтуға менің құқығым жоқ. Екіншіден, мен олардың аты -жөнін сұрамаған да едім. ҰҚҚ менің телефонымды екі айға тәркілеп, тексерді. Бірақ әлгі хабарламалар автоматты түрде жойылатын чатқа келгендіктен ешқайсысын оқи алмады. Ақырында, іс жабылды.
М.М: Екі апта неге жасырынып жүрдіңіз? Неге отбасыңызға аман жүргеніңізді айтпадыңыз?
М.Ә: Жоғары жақтағы бір адам «полиция сені қамау үшін емес, жай сөйлесу үшін барады», деп айтты. Бірақ мен сенбедім. Екі ай түрмеде отырғанша екі апта бір жерде жасырына тұрайын деп шештім. Менде түрмеге отыратын уақыт болмады. Оның үстіне, олар шын мәнінде полиция ма, титушкалар, вахабистер ме, білмедім. Есікті ұрып жатқанда мен терезеден секіріп қашып кеттім. Отбасымда ешкімнің телефонын жатқа білмегендіктен дер кезінде хабарласа алмадым. Биліктегі бір-екі адам маған полицияның қамамайтынын, тек сөйлесетінін айтты. Бірақ мен сенбедім.
М.М.: Екі аптадан кейін қамамайтынын қалай білдіңіз?
М.Ә: Сол уақытта жоғарыда отырған кісілерге хабарластым. Кепілдік берулерін сұрадым. Олар 50/50 деді. Екі апта жасырынып жүруден шаршағандықтан сол «елу» пайызға үміттеніп, үйіме оралдым.
М.М: Білесіз, Украинаның пропагандисі де, либерал журналистері де бірігіп, ақпараттық соғыс жүргізіп жатыр. Ресейдің саяси сарапшылары Путиннен Қазақстан да қауіптенуі керек деп айтып отыр. Егер ертең олардың арнайы операциясы біз жаққа бағытталса, екі лагерьге бөлінген журналистер жұмылып әлемге дабыл қаға ала ма?
М.Ә: Тәуелсіз журналистер шамалары келгенше қорғайды деп ойлаймын. Ал билікшіл журналистерге күмәнім бар. Менің ойымша, бізде кей салада путинистер бар. Солардың тапсырмасын орындап кетпесе болды.
М.М: Соғыста билікшіл, либерал журналистер деп бөлінуіміз мүмкін деп ойлайсыз ба?
М.Ә: Путин режимі не қысым көрсетуі мүмкін. Не ақша беруі мүмкін. Сол сынаққа олар қарсы тұрса болды ғой.
М.М: Неге либерал журналистер халық арасында танымал емес? Саясат туралы сөйлескенді жақсы көретін таксистерден «біздің елде принципшіл журналист кім деп сұрасаңыз, олардың көбі Мақсат Толықбай мен Нартай Аралбайұлы» деп айтады.
М.Ә: Нартай Аралбай қазақтілді ғой. Батыл сұрақтар қояды. Ютуб арнасының көрермені көп. Ал басқа тәуелсіз журналистерде белсенділік жетіспейтін сияқты. Фейсбукте өткір пост жазады. Деректі фильм түсіреді. Бірақ күніге эфирге шығып жүрген жоқ қой.
М.М: Сіз ше? Танымал, ықпалды журналист болғыңыз келе ме? Ол үшін не істеп жатырсыз?
М.Ә: Шынымды айтсам, танымал болғым келмейді. Осы деңгейім өзіме ұнайды. Күніге хабарласатын он шақты адамға әрең жауап беріп үлгеремін. Ал Нартай сияқты атақты болсам, мүлдем ешнәрсеге үлгермей қалатын сияқтымын.
М.М: Сіз үлгі тұтатын үш журналист?
М.Ә: Лұқпан Ахмедияров, Қарлығаш Еженова және ҚазТАГ агенттігінің ұжымы. Жалпы мен журналистердің бір-бірін үнемі қолдағанын қалаймын. Бізде тәуелсіз журналистік ұйымдар либерал болса да, билікшіл болса да, журналистке көмек қажет болса жұмылып жәрдем бергісі келіп тұрады. Ал билікшіл әріптестер тәуелсіз журналистерді қолдағысы келмейді.
М.М: Мақсат Толықбай бір интервьюінде айлық табысы бір миллионнан асатынын айтты. Сіздің табысыңыз қанша? Жауап бермеуге де болады.
М.Ә: Мен өзімнің телеграм арнам арқылы екі миллион теңге табамын. Қаңтарға дейін бес жүз, жеті жүз мың тапқанмын. Құдайға шүкір.
М.М: Жарнамадан түсетін табыс па?
М.Ә: Жоқ, бизнесмендер «соттан, органдардан қысым көріп жатырмыз, қолдау пост жазыңызшы», деп өтінеді. Ондай посттар үшін мен жеті жүз мың теңге аламын. Қаңтар оқиғасына дейін екі жүз мың болған. Тамақтың бағасымен бірге менің посттарым да көтеріліп жатыр. Қалжың. Бірақ басқа телеграм арналар ондай пост үшін бір жарым миллион теңге алады деп естідім.
М.М: Қолдау сұрайтындар дәулетті адамдар ма?
М.Ә: Жоқ, шағын және орта бизнес.
М.М.: Қарапайым кәсіпкерлер жеті жүз мың төлей ала ма?
М.Ә: Иә, төлейді.
М.М.: Сіз олардың қандай адам екенін зертейсіз бе? Және посттарыңызға «ақылы» деген хэштег қоясыз ба?
М.Ә: Жоқ.
М.М.: Бұл дұрыс па?
М.Ә: «Дұрыс -бұрысын» білмеймін. Бірақ ақыға жазылды десем, посттың тиімділігі төмендейді қой. Клиенттеріме пайдасы болмай қалады. Әзірге жүз пайыз пайдасы тиіп жатыр.
М.М.: Менің сөзімді тек мысал деп қабылдаңыз. Фантазиямызды қосайық. Мысалы, Қайрат Боранбаевтың адамдары сізге қомақты ақша ұсынып, оның жүздеген адамға қайырымдылық жасағаны туралы, Президент рақымшылық жасайтындай әсерлі мақала жаз, деп өтінеді. Бірақ сіз мемлекет қаржысын ұрлады деп күдікке ілінгенін білесіз. Демек, ол ұрланған ақшаның белгілі бір пайызын ғана қайырымдылыққа жұмсауы мүмкін. Сіз бәрібір қолдайсыз ба?
М.Ә: Мен оларды қолдамаймын. Тек жазғандарын жариялаймын. Егер қайырымдылық жасағаны рас болса және экслюзивті ақпарат берілсе, стандартты бағаға жариялаймын. Бұл жерде мен өзімді журналист қана емес, құқық қорғаушы ретінде сезінемін. Кез-келген адамның әсіресе түрмеге түскен адамның араша сұрауға құқығы бар. Тіпті ертең экс-биліктегілер түрмеге түсіп, мен арқылы араша сұраса, менің олардың хатын жариялайтын едім. Қайрат Боранбаев қомақты қаржы ұрлап, оның он пайызын халыққа берсе, ол жақсы емес пе? Барлық ақшасын шетелге асырып жібергенінен гөрі… Оны ақтап тұрғаным жоқ. Бірақ қайырымдылықққа жұмсағанын да ескеру керек деп ойлаймын.
М.М: Сіз өзіңізден «стокгольмдік синдромды» байқамайсыз ба?
М.Ә: Жоқ.
М.М: Сұхбат аяқталуға жақын. Қысқа бірнеше сұраққа жауап берсеңіз. Отбасыңыздың қауіпсіздігі ме, халық білуі қажет шындық па?
М.Ә: Отбасымның қауіпсіздігі!
М.М: Әділдік пе, мейірімділік пе?
М.Ә: Әділдік.
М.М.: Тұрақтылық па, өзгеріс пе?
М.Ә: Өзгеріс
М.М.: Айдос Сарым ба, Досым Сатпаев па?
М.Ә: Досым Сатпаев
М.М.: Бес жылдан кейін Қазақстан қандай болады? Махамбет Әбжан кім болады?
М.Ә: Қиын сұрақ. Махамбет журналист болып жұмыс істей береді. Ал Қазақстан үшінші президентін сайлап, тәуелсіз мықты мемлекет болады.
Сұхбаттасқан: Мақпал МЕЙІРБЕКҚЫЗЫ
