Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың елді басқарғанына алты жыл толды. Осы уақыт ішінде Қазақстанның саяси, экономикалық және әлеуметтік салаларында бірқатар маңызды өзгерістер орын алды. Бұл кезең еліміз үшін күрделі сынақтармен, реформалармен және жаңа даму бағыттарымен ерекшеленді. Президент Тоқаевтың жүргізген саясатының басты мақсаты – халықтың әл-ауқатын жақсарту, биліктің ашықтығын арттыру және әділетті Қазақстан құру болды. Бірақ бұл өзгерістер қаншалықты сәтті жүзеге асты? Олар елдің дамуына қалай әсер етті? Осы мақалада біз соңғы алты жылда болған өзгерістерді жан-жақты талдап, сарапшылар мен Мәжіліс депутаттарының пікірлерін ұсынамыз.
Саяси реформалар: Демократияға бетбұрыс па?
Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің алғашқы күндерінен бастап елдегі саяси жүйені жаңғыртуға ерекше көңіл бөлді. Оның бастамасымен Қазақстанда «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидаты енгізілді. Бұл реформаның басты мақсаты – халықтың билікке деген сенімін арттыру және саяси процестердің ашықтығын қамтамасыз ету.
Бірінші үлкен өзгеріс – президенттік өкілеттік мерзімінің өзгеруі болды. 2022 жылы Конституцияға енгізілген өзгерістерге сәйкес, президент енді жеті жылдық бір мерзімге ғана сайлана алады. Бұл шешім елдегі билік транзитін қамтамасыз етуді көздеді. Мұндай жүйе әлемнің көптеген дамыған елдерінде қолданылады және ұзақмерзімді басқарудың алдын алу үшін жасалған.
Сонымен қатар, Парламент сайлау жүйесінде де өзгерістер орын алды. Бұрын Мәжіліс депутаттары тек партиялық тізім бойынша сайланса, жаңа жүйеге сәйкес, олардың белгілі бір бөлігі мажоритарлық жүйе бойынша сайланатын болды. Бұл өзгеріс тәуелсіз кандидаттарға жол ашып, азаматтық қоғамның дамуына ықпал етуі тиіс еді. Бірақ бұл өзгеріс күткен нәтижесін берді ме? Бұл сұраққа нақты жауап беру үшін алдағы сайлау процестерін талдау қажет.
Тағы бір маңызды реформа – Конституциялық соттың қайта құрылуы болды. Бұл орган азаматтардың құқықтарын қорғауға және билік тармақтарының арасындағы тепе-теңдікті сақтауға арналған. Сарапшылар бұл өзгерісті оң бағалап, оның елдегі әділеттілікті қамтамасыз етуге үлес қосатынын атап өтті.
Экономикалық даму және дағдарыстар: Қазақстан қаншалықты алға жылжыды?
Экономика – кез келген мемлекеттің негізі. Сондықтан Қасым-Жомарт Тоқаев президент болған алғашқы күндерінен бастап экономикалық реформаларды жүзеге асыруға кірісті. Оның басты мақсаты – ұлттық экономиканы әртараптандыру, шағын және орта бизнесті дамыту, халықтың өмір сүру деңгейін арттыру болды.
Дегенмен, Тоқаевтың билікке келуімен әлемде және Қазақстанда бірнеше дағдарыс орын алды. 2020 жылы пандемия ел экономикасына үлкен соққы болды. Бұл кезеңде мемлекет халықты қолдау үшін бірқатар шаралар қабылдады: әлеуметтік төлемдер көбейді, бизнеске салықтық жеңілдіктер берілді, жұмыс орындарын сақтау бойынша бағдарламалар жүзеге асырылды. Бірақ бұл шаралар ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін жеткілікті болды ма?
Соңғы жылдары Қазақстан шетелдік инвестицияларды тартуға көп көңіл бөлді. Мемлекет басшысының тапсырмасымен елімізде жаңа өндірістік аймақтар ашылып, экономиканың әртүрлі секторларына инвестиция құйылды. Бірақ ұлттық валютаның тұрақсыздығы, инфляция деңгейінің өсуі және сыртқы факторлардың әсері экономикалық өсімді баяулатты.
Президент Тоқаев Қазақстанның геосаяси жағдайына байланысты еліміздің логистикалық әлеуетін арттыруға тырысты. Транскаспий халықаралық көлік дәлізіне баса назар аударылды, Қытай, Ресей және Еуропа елдерімен сауда-экономикалық байланыстар нығайтылды. Бұл бастамалар болашақта ел экономикасына оң әсер етуі мүмкін, бірақ олардың нақты нәтижесін уақыт көрсетеді.
Әлеуметтік саладағы өзгерістер: Халықтың әл-ауқаты жақсарды ма?
Тоқаевтың саясатының басты бағыттарының бірі – әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету болды. Президент халықтың табысын арттыру, денсаулық сақтау мен білім беру жүйесін жетілдіру үшін бірқатар бастамаларды қолға алды.
2023 жылы ең төменгі жалақы мөлшері көтеріліп, зейнетақы мен жәрдемақылар қайта қаралды. Бұл өзгерістер халықтың тұрмыс сапасына оң әсер еткенімен, инфляцияның жоғары болуы баға өсіміне әкеліп, әлеуметтік қолдаудың нақты тиімділігін төмендетті.
Денсаулық сақтау жүйесінде реформалар жүргізілді, бірақ бұл салада әлі де проблемалар жетерлік. Дәрігерлердің жалақысы артты, ауруханалар жаңғыртылды, бірақ халық арасында медициналық қызметтің сапасына қатысты шағымдар азайған жоқ.
Тоқаев кезеңі – табысты реформалар ма, әлде аяқталмаған өзгерістер ме?
Алты жыл ішінде Қазақстан үлкен өзгерістерге ұшырады. Қасым-Жомарт Тоқаевтың президенттік кезеңі саяси жүйенің демократиялануы, экономиканы жаңғырту және әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету жолында жасалған қадамдармен ерекшеленді. Бірақ бұл өзгерістердің барлығы күткен нәтижесін берді ме?
Саяси реформалар биліктің ашықтығын арттыруға бағытталды, бірақ саяси бәсекелестік деңгейі әлі де толық қалыптаспаған. Экономикалық өсім байқалғанымен, халықтың нақты табысының өсуі баяу жүріп жатыр. Әлеуметтік бастамалар жүзеге асқанымен, қоғамдағы теңсіздік мәселесі әлі шешімін тапқан жоқ.
Президент Тоқаевтың алдында әлі де үлкен міндеттер тұр. Оның билігі Қазақстанның жаңа даму кезеңіне өтуімен есте қалуы мүмкін. Бірақ бұл үшін реформалардың тұрақтылығы мен олардың ұзақ мерзімді тиімділігі қамтамасыз етілуі тиіс. Алдағы жылдары бұл өзгерістердің қаншалықты сәтті болғанын уақыт көрсетеді.
Осы алты жылдық кезең Қазақстан тарихында қандай із қалдырады? Бұл сұраққа жауап беру үшін алдағы жылдардағы оқиғаларды мұқият бақылау қажет. Бірақ бір нәрсе анық: Тоқаевтың басқаруы Қазақстан үшін жаңа саяси және экономикалық бағыттың қалыптасуымен есте қалады.
